Rodzinna Piecza Zastępcza

Rodzinna piecza zastępcza

Ustawa o wspieraniu rodziny i systemie pieczy zastępczej z dnia 9 czerwca 2011 r. (Dz.  U. 2022 poz. 447) określa zarówno zasady i formy wspierania rodziny biologicznej przeżywającej trudności w wypełnianiu swych funkcji opiekuńczo-wychowawczych, jak i zasady i formy sprawowania pieczy zastępczej, traktując je jako dopełniające się i wzajemnie powiązane. Szeroko pomoc rodzinie biologicznej w opiece i wychowaniu dziecka oraz praca z rodziną to zadanie gminy, a rodzinna i instytucjonalna piecza zastępcza to zadanie powiatu.
Głównym celem funkcjonowania rodziny zastępczej jest wzmocnienie rodziny naturalnej, tak aby dziecko mogło do niej powrócić. Intencją i założeniem opieki zastępczej jest jej tymczasowość, w związku z czym dziecko powinno przebywać w niej do momentu uregulowania sytuacji życiowej własnej rodziny. Oczywiście nie można wykluczyć i takich sytuacji, gdzie dziecko pozostanie pod opieką rodziny zastępczej lub rodzinnego domu dziecka do momentu osiągnięcia pełnoletniości lub usamodzielnienia.

Piecza zastępcza nad dzieckiem jest sprawowana w przypadku niemożności zapewnienia opieki i wychowania przez rodziców.

Umieszczenie dziecka w rodzinnej pieczy zastępczej następuje na podstawie orzeczenia sądu albo w sytuacjach wyjątkowych  na podstawie umowy zawartej między rodziną zastępczą lub prowadzącym rodzinny dom dziecka, a starostą.

Rodzina zastępcza kieruje się dobrem przyjętego dziecka i poszanowaniem jego praw i wartości osobowej oraz sprawuje całodobową opiekę i wychowanie nad powierzonym dzieckiem osobiście. Zapewnia dziecku warunki rozwoju i wychowania odpowiednie do jego stanu zdrowia i poziomu rozwoju, w szczególności traktuje dziecko w sposób sprzyjający poczuciu godności i wartości osobowej, zapewnia dostęp do przysługujących świadczeń zdrowotnych, zapewnia kształcenie, wyrównywanie braków rozwojowych i szkolnych, zapewnia rozwój uzdolnień i zainteresowań, zaspokaja jego potrzeby emocjonalne, bytowe, rozwojowe, społeczne oraz religijne, zapewnia ochronę przed arbitralną lub bezprawną ingerencją w życie prywatne dziecka, umożliwia kontakt z rodzicami i innymi osobami bliskimi, chyba że sąd postanowi inaczej.

Dziecko umieszczone w rodzinie zastępczej ma w szczególności prawo do:

• utrzymywania osobistego kontaktu z rodziną naturalną i powrotu do rodziny naturalnej,
• traktowania w sposób sprzyjający poczuciu godności i wartości,
• praktyk religijnych zgodnych z wolą rodziców i potrzebami dziecka,
• kształcenia, rozwoju uzdolnień, zainteresowań i indywidualności, zabawy i wypoczynku,
• pomocy w przygotowaniu do samodzielnego życia,
• wiedzy o swoim pochodzeniu, dostępu do informacji i wyrażania opinii w sprawach, które go dotyczą.

Formy rodzinnej pieczy zastępczej

Zgodnie z art. 39 ustawy o wspieraniu rodziny i systemie pieczy zastępczej formami rodzinnej pieczy zastępczej są:

• Rodziny zastępcze:
  • spokrewnione, w których opiekę i wychowanie nad dzieckiem przejmują najbliżsi członkowie rodziny dziecka, tj. wstępni (dziadkowie, pradziadkowie) lub rodzeństwo;
  • niezawodowe tworzone są przez małżeństwo lub osobę niepozostającą w związku małżeńskim niebędące wstępnymi lub rodzeństwem dziecka (ciocia, wujek), w tym przez osoby z dalszej rodziny lub też zupełnie obce (niespokrewnione z dzieckiem);
  • zawodowe, w tym pełniące funkcję pogotowia rodzinnego i specjalistyczne.

W rodzinie zastępczej niezawodowej lub zawodowej w tym samym czasie może przebywać łącznie nie więcej niż 3 dzieci lub osób, które osiągnęły pełnoletniość przebywając w pieczy zastępczej. W razie konieczności umieszczenia w rodzinie zastępczej licznego rodzeństwa jest dopuszczalne umieszczenie większej liczby dzieci.

W zawodowej rodzinie zastępczej umieszcza się dzieci na pobyt długoterminowy lub – w przypadku rodziny zastępczej zawodowej pełniącej funkcję pogotowia rodzinnego – na pobyt okresowy, do czasu unormowania sytuacji dziecka, nie dłużej niż na okres 4 miesięcy (w szczególnych sytuacjach pobyt może być przedłużony do 8 miesięcy lub do zakończenia postępowania sądowego o powrót dziecka do rodziny, przysposobienie lub umieszczenie w rodzinnej pieczy zastępczej).

Rodzina zastępcza zawodowa specjalistyczna obejmuje opieką w szczególności dzieci niedostosowane społecznie oraz dzieci posiadające orzeczenie o niepełnosprawności, tj. z różnymi dysfunkcjami, problemami zdrowotnymi wymagającymi szczególnej opieki i pielęgnacji, a także małoletnie matki z dziećmi.

Rodzina zastępcza zawodowa, w tym pełniąca funkcję pogotowia rodzinnego lub specjalistyczna otrzymuje wynagrodzenie z tytułu świadczonej opieki i wychowania.

• Rodzinny dom dziecka – w rodzinnym domu dziecka może w tym samym czasie przebywać nie więcej niż ośmioro dzieci i osób dorosłych przebywających w pieczy zastępczej. Jedynie spełniając określone warunki ustawowe dopuszcza się zwiększenie ilości dzieci przebywających w tym samym czasie, tj. zgoda prowadzącego i pozytywna opinia koordynatora.
  
  Kto może ubiegać się o pełnienie funkcji rodziny zastępczej i rodzinnego domu dziecka 

Rodzinę zastępczą lub rodzinny dom dziecka tworzą małżonkowie lub osoba niepozostająca w związku małżeńskim, u których umieszczono dziecko w celu sprawowania nad nim pieczy zastępczej.
Warunki, które muszą spełniać kandydaci na rodziny zastępcze lub prowadzących rodzinny dom dziecka określa szczegółowo art. 42 ustawy o wspieraniu rodziny i systemie pieczy zastępczej.
Pełnienie funkcji rodziny zastępczej oraz prowadzenie rodzinnego domu dziecka może być powierzone małżonkom lub osobie niepozostającej w związku małżeńskim, którzy:

• dają rękojmię należytego sprawowania pieczy zastępczej;
• nie są i nie były pozbawione władzy rodzicielskiej, oraz władza rodzicielska nie jest im ograniczona ani zawieszona;
• wypełniają obowiązek alimentacyjny – w przypadku gdy taki obowiązek w stosunku do nich wynika z tytułu egzekucyjnego;
• nie są ograniczone w zdolności do czynności prawnych;
• są zdolne do sprawowania właściwej opieki nad dzieckiem, co zostało potwierdzone:
  • zaświadczeniem lekarskim o stanie zdrowia wystawionym przez lekarza podstawowej opieki zdrowotnej oraz;
  • opinią o posiadaniu predyspozycji i motywacji do pełnienia funkcji rodziny zastępczej lub prowadzenia rodzinnego domu dziecka wystawioną przez psychologa, który posiada co najmniej wykształcenie wyższe magisterskie na kierunku psychologia oraz 2 – letnie doświadczenie w poradnictwie rodzinnym;
• przebywają na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej;
• zapewnią odpowiednie warunki bytowe i mieszkaniowe umożliwiające dziecku zaspokajanie jego indywidualnych potrzeb, w tym
  • rozwoju emocjonalnego, fizycznego i społecznego,
  • właściwej edukacji i rozwoju zainteresowań,
  • wypoczynku i organizacji czasu wolnego.

Ponadto pełnienie funkcji rodziny zastępczej niezawodowej lub zawodowej może być powierzone osobom, które nie były skazane prawomocnym wyrokiem za umyślne przestępstwo.

W przypadku rodziny zastępczej niezawodowej, co najmniej jedna osoba tworząca tę rodzinę musi posiadać stałe źródło dochodów.

Powyższe warunki wymagane są zarówno w odniesieniu do kandydatów na rodziny zastępcze spokrewnione (będącymi wstępnymi lub rodzeństwem dziecka), jak i na rodziny zastępcze niezawodowe lub prowadzących rodzinne domy dziecka (spokrewnionych, lecz niebędących wstępnymi lub rodzeństwem albo niespokrewnionych w żaden sposób z dzieckiem).

Kandydaci spokrewnieni starają się o stworzenie rodziny zastępczej dla znanego im dziecka (np. rodzeństwa, wnuków).

Kandydaci do pełnienia funkcji rodziny zastępczej niezawodowej, rodziny zastępczej zawodowej lub do prowadzenia rodzinnego domu dziecka są zobowiązani posiadać świadectwo ukończenia szkolenia organizowanego przez organizatora rodzinnej pieczy zastępczej.

Wsparcie i pomoc finansowa rodzin zastępczych

W myśl cytowanej ustawy o wspieraniu rodziny i systemie pieczy zastępczej działania powiatowych centrów pomocy rodzinie oraz starostów w rodzinnej pieczy zastępczej obejmują kwestię przyznawania świadczeń rodzinom zastępczym, głównie na podstawie kodeksu postępowania administracyjnego, sporządzanie sprawozdawczości finansowej i merytorycznej, ustalanie i zwalnianie rodziców biologicznych w części lub całości z ponoszenia opłaty za pobyt dziecka w rodzinie zastępczej.

Pozostałe kwestie wynikające z dotychczasowych zadań powiatowych centrów pomocy rodzinie, w szczególności wsparcie i pomoc rodzin zastępczych, zostały przejęte przez nowy organ, jakim jest organizator rodzinnej pieczy zastępczej. Na terenie Powiatu Łukowskiego organizatorem rodzinnej pieczy zastępczej jest Powiatowe Centrum Pomocy Rodzinie w Łukowie.

Wszystkie rodziny zastępcze oraz rodzinne domy dziecka na ich wniosek mogą być wspierane na określonych zasadach przez rodziny pomocowe. W rodzinie tego typu może być umieszczone dziecko w przypadku czasowego niesprawowania opieki nad dzieckiem w związku z wypoczynkiem, udziałem w szkoleniu lub pobytem w szpitalu oraz w wyniku nieprzewidzianych trudności lub zdarzeń losowych w rodzinie zastępczej. Czas pobytu dziecka w rodzinie pomocowej nie może przekroczyć okresu dwóch miesięcy.

Rodziną pomocową może być:

• rodzina zastępcza niezawodowa, zawodowa lub prowadzący rodzinny dom dziecka,
• małżonkowie lub osoba niepozostająca w związku małżeńskim przeszkoleni do pełnienia funkcji rodziny zastępczej, prowadzenia rodzinnego domu dziecka lub rodziny przysposabiającej

Jedną z kolejnych form wsparcia rodzin zastępczych oraz rodzinnych domów dziecka jest objęcie opieką koordynatora rodzinnej pieczy zastępczej, który jest wyznaczany przez organizatora rodzinnej pieczy zastępczej.

Do zadań koordynatora rodzinnej pieczy zastępczej należy w szczególności:

• udzielanie pomocy rodzinom zastępczym i prowadzącym rodzinne domy dziecka w realizacji zadań wynikających z pieczy zastępczej;
• przygotowanie, we współpracy z odpowiednio rodziną zastępczą lub prowadzącym rodzinny dom dziecka oraz asystentem rodziny, a w przypadku gdy rodzinie dziecka nie został przydzielony asystent rodziny – we współpracy z podmiotem organizującym pracę z rodziną, planu pomocy dziecku;
• pomoc rodzinom zastępczym oraz prowadzącym rodzinne domy dziecka w nawiązaniu wzajemnego kontaktu, w szczególności przez organizowanie grup wsparcia;
• zapewnianie rodzinom zastępczym oraz prowadzącym rodzinne domy dziecka dostępu do specjalistycznej pomocy dla dzieci, w tym psychologicznej, reedukacyjnej i rehabilitacyjnej;
• organizowanie opieki nad dzieckiem, w przypadku gdy rodzina zastępcza niezawodowa, rodzina zastępcza zawodowa albo prowadzący rodzinny dom dziecka okresowo nie może sprawować opieki, w szczególności z powodów zdrowotnych lub losowych albo zaplanowanego wypoczynku;
• zgłaszanie do ośrodków adopcyjnych informacji o dzieciach z uregulowaną sytuacją prawną, w celu poszukiwania dla nich rodzin przysposabiających;
• udzielanie wsparcia pełnoletnim wychowankom rodzinnych form pieczy zastępczej;
• przedstawianie corocznego sprawozdania z efektów pracy organizatorowi rodzinnej pieczy zastępczej.

Pomoc finansowa przysługująca rodzinie zastępczej

Zgodnie z ustawą o wspieraniu rodziny i systemie pieczy zastępczej, rodzinie zastępczej przysługuje świadczenie na pokrycie kosztów utrzymania każdego umieszczonego w niej dziecka. Świadczenie przyznawane jest wyłącznie na wniosek rodziny zastępczej. Jego wysokość uzależniona jest od tego czy rodzina zastępcza jest spokrewniona z dzieckiem czy jest rodziną zastępczą niezawodową bądź zawodową. Rodzinie zastępczej oraz prowadzącemu rodzinny dom dziecka, ma każde umieszczone dziecko, przysługuje świadczenie na pokrycie kosztów utrzymania, nie niższe niż kwota:

• 746 zł miesięcznie – w przypadku dziecka umieszczonego w rodzinie zastępczej spokrewnionej;
• 1131 zł miesięcznie – w przypadku dziecka umieszczonego w rodzinie zastępczej zawodowej, rodzinie zastępczej niezawodowej lub rodzinnym domu dziecka.

Przy ustalaniu wysokości powyższego świadczenia uwzględnia się niepełnosprawność dziecka – na rzecz takiego dziecka kwota świadczenia jest wyższa o kwotę 227,00 zł.

Objęcie dziecka jedną z form pieczy zastępczej następuje na okres nie dłuższy niż do osiągnięcia pełnoletniości. Niemniej jednak osoba, która osiągnęła pełnoletniość przebywając w pieczy zastępczej, może przebywać w dotychczasowej rodzinie zastępczej, rodzinnym domu dziecka, za zgodą odpowiednio rodziny zastępczej, prowadzącego rodzinny dom dziecka, nie dłużej jednak niż do ukończenia 25. roku życia, jeżeli:

• uczy się: w szkole, w zakładzie kształcenia nauczycieli, w uczelni, u pracodawcy w celu przygotowania zawodowego
  lub
• legitymuje się orzeczeniem o znacznym lub umiarkowanym stopniu niepełnosprawności

i uczy się w szkole, w zakładzie kształcenia nauczycieli, w uczelni, na kursach, jeśli ich ukończenie jest zgodne z indywidualnym programem usamodzielnienia, u pracodawcy w celu przygotowania zawodowego.

W tym przypadku rodzinie zastępczej przysługuje świadczenie na pokrycie kosztów pełnoletniego wychowanka wysokości odpowiadającej typowi rodziny zastępczej.

Ponadto rodzinie zastępczej starosta może przyznać:

• dofinansowanie do wypoczynku poza miejscem zamieszkania dziecka – raz w roku
• świadczenie na pokrycie:
  • niezbędnych wydatków związanych z potrzebami przyjmowanego dziecka – jednorazowo,
  • wydatków związanych z wystąpieniem zdarzeń losowych lub innych zdarzeń mających wpływ na jakość sprawowanej opieki – jednorazowo lub okresowo.
• środki finansowe na utrzymanie lokalu mieszkalnego w budynku wielorodzinnym lub domu jednorodzinnego – rodzinie zastępczej niezawodowej i zawodowej;
• świadczenie na pokrycie kosztów związanych z przeprowadzeniem niezbędnego remontu lokalu mieszkalnego w budynku wielorodzinnym lub domu jednorodzinnego – raz do roku – rodzinie zastępczej zawodowej.

Rodziny zastępcze mogą zrezygnować z przysługującej pomocy pieniężnej. W przypadku gdy rodzina zastępcza nie ponosi kosztów utrzymania dziecka w związku z jego pobytem w domu pomocy społecznej lub innej placówce całodobowej opieki, otrzymuje pomoc pieniężną w wysokości 20% przysługującego jej świadczenia.

Za pobyt dziecka w rodzinie zastępczej rodzice biologiczni są zobowiązani do ponoszenia odpłatności z tego tytułu. Starosta, ustalając wysokość opłaty rodziców dziecka przebywającego w rodzinie zastępczej uwzględnia ich sytuację rodzinną, zdrowotną, dochodową i majątkową, może częściowo zwolnić ich lub odstąpić od ustalenia opłaty, ze względu na trudną sytuację materialną rodziny.